مرصع به معنی هر آنچه که با جواهر تزئین شده باشد است. هنر مرصع کاری عبارت است از نشاندن جواهر (سنگهای قیمتی ونیمه قیمتی) بر روی ظروف، زیور آلات و اشیاء تزئینی دیگر .
تاریخچه
از هزاران سال پیش ساخت زیور آلات و یا ظروف تزئینی و نشاندن نگین بر روی آن‌ها در ایران رایج بوده است. آثاری چون جام‌ها، کاسه‌ها و زیور آلاتی جواهر نشان که مربوط به دوره‌های هخامنشیان،اشکانیان،ساسانی ان و … می‌باشد گواه این امر است که هنرمندان از هزاران سال پیش در زمینه نشاندن سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی بر روی این اشیاء تبحر داشته اند.
بازمانده اصیلی از آن روزگار شاید زیور آلاتی باشد که زنان قبایل چادر نشین مختلف و زنان روستایی از آن استفاده می‌کردند. اغلب این زیور آلات دارای تزئیناتی زیبا از سنگهای زیبا و درخشان هستند. سنگ‌هایی چون عقیق جگری و فیروزه و …
مواد اولیه
مواد اولیه این هنر انواع سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی از قبیل زمرد، الماس، فیروزه، یاقوت، عقیق ،یشم می‌باشد
ابزار وتجهیزات
تعدادی از ابزار کار به این شرح است :
1- قلم انگلا ( برای قلم زنی )
2- قلم چنگ خواباندن
3- گوار سه غلطان (ابزاری که با غلتاندن آن بر روی طلا یا نقره، قسمت بالای دیواره‌ای که اطراف نگین را گرفته بر روی نگین می‌خوابد و باعث مهار شدن نگین در جای خود می‌شود
4- سمبه
5- ماردالا ( ابزاری که کاربردی شبیه چکش دارد. )
مراحل تولید
در روزگار ما از هنر مرصع کاری بیشتر در ساخت زیور آلات استفاده می‌شود، به همین دلیل هنرمند مرصع کار، فعالیت خود را پس از آماده شدن زیور آغاز می‌کند .
گذاشتن سنگ بر روی طلا یا نقره (یا فلزات مناسب دیگر ) به چهار روش صورت می‌پذیرد :
1-ریلی
2-قلم خور
3-کاسه ای
4-چنگی
هنرهای دستی, مرصع کاری, آشنایی با هنر مرصع کاری
سپر نادر شاه افشار
از پوست کرگدن ساخته شده و بعد از استفاده او در جنگ‌ها ،مرصع کاری شده است
روشهای نصب سنگهای قیمتی ونیمه قیمتی بر روی زیورآلات غالبا به نحوه ساخت آن زیور بر می‌گردد. در واقع ابتدا سازنده زیور آلات، جای مخصوص به سنگ مورد نظر را خالی می‌گذارد و آنگاه هنرمند مرصع کار برای نشاندن سنگ اقدام می‌کند. در روش ریلی، بر روی طلا یا نقره جای ریل مانندی برای نگین (سنگ مورد نظر ) خالی است که پس از آنکه مرصع کار سنگ را در این محل جای داد، با سمبه وضربه ابزاری چکش مانند، فلز اطراف نگین را به آ ن نزدیک می‌کند. در روش قلم خور حفره‌ای مخروطی برای نگین تعبیه شده که مناسب نگین‌های است که تراش مخروطی (مارکیز ) دارند.پس از جا انداختن نگین در جای مورد نظر با استفاده از قلم، مقداری از طلا یا نقره مورد نظر به سمت نگین هدایت می‌شود و در واقع روی نگین می‌خوابد .
در روش کاسه‌ای و چنگی نیز با توجه به فضای کاسه مانندی که برای نگین در نظر گرفته شده است، ابتدا نگین در جای خود قرار می‌گیرد، سپس یا چنگهایی از طلا یا نقره دور آن را می‌گیرد (روش چنگی ) ویا با استفاده از سوهان مقداری از فلزآن زیور روی سنگ خوابانده می‌شود و در این حالت نگین در جای خود ثابت می‌شود .
هنرهای دستی, مرصع کاری, آشنایی با هنر مرصع کاری
در بعضی مناطق برای چسباندن موقتی نگین بر روی زیور آلات مورد نظر ابتدا از کمی موم استفاده می‌کنند که هنگام کار با قلم یا سوهان نگین از جای خود حرکت نکند و کار راحت‌تر انجام گیرد و در آخر کار با مقداری حرارت، موم ذوب می‌شود و می‌توان آن را با دستمال پاک کرد. ولی در مورد تمام سنگها نمی‌توان از این روش استفاده کرد زیرا حرارت رنگ بعضی از سنگها را عوض می‌کند.
منابع: گالری لیلیت – بیتوته – ویکی پدیا
