سیر تحول ساخت مصنوعات فلزی
مردم نواحی بمپور، شهداد، تل ابلیس، تپه سیلک و تپه زاغه از حدود هفت هزار سال پیش با ساخت اشیای فلزی، به ویژه اشیای مسی آشنا بوده اند. پس از کشف فلزات دیگر، فلزکاران با افزودن قلع به مس آلیاژ سختی به دست آوردند و به دنبال آن عصر مفرغ آغاز شد که قدمت آن به حدود سه هزار سال قبل از میلاد می‌رسد.
با تشکیل حکومت هخامنشی هنر فلزکاری تحول یافت و جایگاه ویژه‌ای در صنعت این دوره پیدا کرد. هنر فلز کاری در دوره سامانی هنری درباری بود که هنر مردمی را نیز تحت تأثیر خود قرار داد. در اوایل دوره اسلامی استفاده از آلیاژهای مختلف رایج شد. در دوره صفویه علاوه بر آلیاژها، از آهن و فولاد نیز اشیایی نفیسی با تزئین طلاکوبی ساخته شد.
به این ترتیب ساخت اشیای فلزی به روش سرد به «دواتگری» معروف است که شاید بتوان گفت از نخستین شغلهاست و سابقه چندین هزار ساله دارد.
تا چندی پیش اشیای فلزی بسیاری چون سینی، دوری، کاسه، آینه و شمعدان و بسیاری ابزار و لوازم دیگر که روشهای ساخت و تزئین هر یک از آنه نیز متفاوت بود، ساخته می‌شود.
ساخت اشیای فلزی به روش سرد به «دواتگری» معروف است که شاید بتوان گفت از نخستین شغلهاست و سابقه چند هزار ساله دارد. در ابتدا دواتگران با کوبیدن یک قطعه سنگ بر روی فلز سرد، ظرف یا شیء ساده را می‌ساختند.
شیوه‌های ساخت ظروف در هنر دواتگری:
1. ساختن اشیاء به صورت یک تکه یا بدون درز؛
2. ساختن اشیاء با استفاده از دستگاه یا به روش خم کاری؛
3. ساختن اشیاء به صورت چند تکه یا درزدار.
شیوه ساخت اشیاء، به صورت یک تکه یا بدون درز؛ در این روش ابتدا ورق فلز را به شکل دایره‌ای که شعاع آن حداقل برابر ارتفاع ظرف مورد نظر است می‌برند، سپس مرکز آن را بر روی سندان قرار داده، با چکش از مرکز به طرف محیط، ضربه‌های یکنواخت و کنار هم، به صورت مارپیچ وارد می‌کنند تا ورق به شکل کاسه در آید. آن گاه آن را وارونه بر روی سندان گذاشته با ضربه‌هایی در پیرامون دهانه ظرف را جمع می‌کنند تا به شکل گلدان یا مشابه آن درآید.
شیوه ساخت اشیاء به صورت چند تکه یا درز دار؛در این روش هنرمند ابتدا فلز را به شکل مستطیل می‌برد. طول و عرض این مستطیل برابر اندازه حداکثر محیط و ارتفاع ظرف مورد نظر است. سپس لبه دو ضلع رو به روی هم را با چکش به حدی نازک می‌کند که به نصف قطر اولیه برسد. پس از اینکه لبه ظرف می‌کاهد، در قلمزنی و تزئین، مشکلاتی ایجاد می‌کند. بنابراین بیشتر قلمزنان ترجیح می‌دهند از ظرفهای یک تکه یا بدون درز استفاده کنند.
شیوه ساخت اشیاء با استفاده از دستگاه به روش خم کاری؛ در این روش، هنرمند از دستگاهی به نام «سه نظام» استفاده می‌کند. به این ترتیب که همانند روش اول یک صفحه گرد فلزی می‌برد و آن را همراه با قالبهایی که از جنس چدن و به شکل ظرف ساخته شده، به دستگان می‌بندد و در حالیکه دستگاه روشن است و فلز و قالب را می‌چرخاند، با قلمهای فولادی به طول 50 سانتی متر، فلز را فشرده، بر روی قالب می‌خواباند. در نتیجه ورق فلز به شکل قالب در می‌آید.
منابع: گالری لیلیت – بیتوته – ویکی پدیا
