ملیله به دوخت‌هایی گفته می‌شود که از مفتول‌های طلایی، نقره و آلیاژهای مختلف که به شکل فنری در آمده اند، برای تزئین سطح پارچه استفاده می‌شود. ملیله بر خلاف نخ‌های سرمه قابلیت انعطاف ندارد و براثر کشش زیاد از فرم خود خارج شده و خراب می‌شود.
برای آماده کردن پارچه یک قطعه متقال یا کتان به اندازه مخمل یا ترمه‌ای که می‌خواهند بر آن ملیله دوزی کنند، می‌برند و با قلم موی پهن به تمام نقاط آن به طور یک نواخت محلول غلیظی از سریش و آب مالیده، مخمل یا ترمه را روی آن قرار می‌دهند و با دست چند مرتبه روی آن می‌کشند تا صاف شود و به پارچه زیرین متقال یا کتان بچسبد.
پس از آن که پارچه‌ها خشک شد نقش‌هایی را که قبلا آماده شده است، روی پارچه مخمل یا ترمه منتقل می‌کنند یعنی دور کار را ملیله می‌دوزند و ملیله را کاملا با نخ و سوزن محکم می‌کنند. سپس به توردوزی می‌پردازند و داخل نقش را ملیله می‌دوزند و این کار را ادامه می‌دهند تا تمام نقش با ملیله پر شود. در قسمتهای اصلی و برجسته نقشه، ابتدا مقداری پنبه به اندازه گل یا بوته تکه تکه می‌کنند و روی قسمتهای مورد نظر قرار می‌دهند و آن را با نخ ساده روی پارچه می‌دوزند و سپس آن را ملیله دوزی می‌کنند.
در دوران حکومت ساسانیان برای زینت دادن به لباس‌های رسمی لشگری و کشوری از ملیله دوزی استفاده می‌شده است.نمونه بسیار زیبایی از دوخت ملیله، روی مخمل دست باف می‌باشد که در حال حاضر در موزه آستان قدس رضوی نگه داری می‌شود. این نوع رودوزی در اکثر نقاط کشور رواج دارد. روش نگه داری آن حفاظت از رطوبت مداوم، حرارت و آتش، اشعه مستقیم و مداوم خورشید، سفیدکننده‌های شیمیایی و اشیای برنده است و برای شست و شوی آن می‌توان از آب و صابون و شوینده‌های معمولی و غیر اسیدی استفاده کرد.
قدمت این دوخت با شواهد تاریخ و اشیا به دست آمده از حفاریها به 2500 الی 3000 سال پیش می‌رسد. هنر زری دوزی و دوختن نقشها و خطوط موازی با زری، بر روی شلوارها در زمان هخامنشیان معمول بوده است لکن آنچه دقیقا گویای ملیله برای تزئین لباس‌ها و پارچه‌ها می‌باشد، تکه هائی است که در ناحیه لولان در منتهی الیه شرق ایران کنونی بدست آمده است. این نمونه‌ها چند تکه ملیله دوزی و قلابدوزی است که در حفاریها کشف شده است و به نظر می‌رسد که مربوط به دوره اشکانیان باشد.
در این نمونه نقش یک درخت مو ملیله دوزی دیده می‌شود که دارای شاخه‌های پیج در پیچ است و قسمتهای باز را برگ و انگور پر کرده است. این هنر زیبا و ظریف با گذشت زمان، دوران تکاملی را نیز طی کرده و هنرمندان، این نمونه از سوزن دوزی را با دانه‌های مروارید همراه کردند.
منابع: گالری لیلیت – بیتوته – ویکی پدیا
