در زمانهای دور هنر نوشتن روی چرم وجود داشته است و شاید نتوان بطور دقیق قدمت این رشته را بیان کرد روزگاری که هنوز کاغذ در اختیار انسان نبوده افرادی بودند که مطالب را روی چرم مینگاشتند و به نسلهای بعد به یادگار میگذاشتند نمونه بارز آن آیات قرآنی است که در صدر اسلام جهت ماندگاری بیشتر بر روی چرم نوشته شده است لذا میتوان گفت که هنر قلمزنی روی چرم یکی از قدیمیترین و جذابترین رشته از رشتههای صنایع دستی بوده که متاسفانه به دلایلی به مرور زمان منسوخ و از بین رفته است
اهمیت تولیدات چرمی در بین صنایع دستی تا حدودی مربوط به ساختمان فیزیکی آن میباشد، زیرا چرم مادهای است که در طی جریان دباغی میتوان آن را مانند مخمل، نرم کرد و یا با حرارت شدید فرمهای گوناگون به آن داد.
مراحل آماده سازی چرم شامل خیساندن یا مرحله شستشو در حوضچههای مخصوص، مرحله مو زدایی یا آهک زنی، مرحله آهک زدایی، مرحله لش زدایی، تمیز کردن رخ پوست، مرحله آنزیم دادن، دباغی کردن، آبگیری، تراش، ورقه کردن، جور کردن و قلمزنی روی چرم میباشد.
چرم به دلیل قابلیت و خصوصیات آن با تکنیکهای متعددی کار میشود از جمله:
1- قالب گیری
2- بافت و دوخت
3- حکاکی و قلمزنی روی چرم
4- نقاشی روی چرم
5- سوخت و معرق چوب
6- گلدوزی روی چرم
7- باتیک روی چرم
امروزه نیز معدود هنرمندان قلمزن روی چرم ضمن احیاء این رشته فاخر، تابلوهای نفیس و ارزشمندی تولید و در اختیار هنردوستان عزیز قرار میدهند کاربردهای این آثار به فراخور سلایق متنوع اشخاص متفاوت میباشد ازجمله: اهدا به عنوان یادبود و کادو در مناسبتهای گوناگون – استفاده برای تزئین داخلی منازل شخصی و ادارات – اهداء به عنوان جایزه و یادبود در سازمانهای خصوصی و ادارات دولتی و …
– حکاکی روی چرم از نظر اصول کار و تکنیک، تشابه زیادی به قلمزنی روی فلز دارد. این تکنیک شاید در خارج از کشور رواج بیشتری داشته باشد اما سابقه تاریخی آن بر روی جلدهای ایرانی هر چند با موتیفهای محدودتر، کاملاً مشهود است. برجستگیها و فرورفتگیهای منقوش روی چرم به وسیله قلمهای فولادی بر روی آن حک میشود.
– از ابتدای قرن چهارم تا قرن نهم و دهم فصل نوینی در هنر کتاب سازی گشوده شد و چند نوع جلد تزئینی ابداع گردید که اهم آنها جلدهای سوخت یا (سوخته) و معرق بوده است. در روش ساخت جلد سوخت نقوش گل و مرغ یا تصاویر حیوانات را با طلا و نقره میپوشانند و نقوش را بصورت برجسته با همان رنگ اصلی چرم بیرون میآورند
فرایند کار :
برای آشنائی علاقمندان محترم خلاصهای از فرایندکار بشرح ذیل به عرض میرسد :
برای شروع کار ابتدا نمونه خط در اندازه مناسب طبق سلیقه یا به سفارش تهیه و بر حسب اندازه خط، چرم مناسب و با کیفیت اکثرا از نوع چرم گاوی (پادوش یا پیه دار) برش داده، بعد از صافکاری و روغن دهی، خط بر روی چرم منتقل نموده و با قلمهای مخصوص دور تا دور خط را با دست قلمزنی کرده، پس از آن مرحله پرداخت و آرایش را انجام میدهیم، در خاتمه با نوعی لاک مخصوص روی اثر را لاک زده بعد از قاب گیری خدمت هنردوستان گرامی عرضه میگردد.
منابع: گالری لیلیت – بیتوته – ویکی پدیا
