ابریشم کِشی و ابریشم دوزی

ابریشم کشی به تبدیل پیله ابریشم به نخ ابریشم به وسیله دست و دستگاههای ابریشم کشی می‌گویند.
ابریشم کشی کاربردهای گوناگون و مهمی در صنایع دستی داشته و دارد. از جمله در نساجی و بافت پارچه‌های قیمتی و ظریف همچون حریر، زری و مخمل، قالی‌های با ارزش ابریشمی و تهیه نخ برای سوزندوزیهای زیبا و… مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در صنعت ابریشم کشی سنتی، نوغانداران هنگامی که کرم‌های ابریشم رشد کافی نموده و به دور خود پیله می‌بندند پیله‌ها را جمع و تمیز نموده و به کارخانه ابریشم کشی می‌برند. و مراحل بعدی کار روی پیله‌ها انجام می‌گیرد. پیله‌ها را داخل دیگ‌های آب جوش می‌ریزند و با دستگاههای گردان و با کمک دست پیله‌ها را بصورت نخ ابریشم در می‌آورند و از آن برای پارچه‌های حریر قیمتی و قالی ابریشم و … استفاده می‌نمایند.

ابریشم دوزی:
دوخت روی پارچه با الیاف ابریشم طبیعی بر اساس طرح‌های از پیش تعیین شده را ابریشم دوزی می‌گویند.
در طول تاریخ، افراد هر قبیله با تعصب خاصی در حفظ و پاسداری ارزشهای قبیله‌ای خود تلاش داشتند، از این رو با دوخت علایم و طرحهایی خاص بر روی پارچه با اشکال گوناگون دوختی ( قلابدوزی، گلابتون دوزی، ابریشم دوزی، ملیله دوزی، شبکه دوزی ) دست به ابتکاراتی می‌زدند.

آوازهٔ سوزن دوزیهای ایران نه فقط اعراب بلکه یونان، روم و قسطنطنیه را نیز تحت الشعاع قرارداده بود، آنچنان که رقیبی برای پارچه‌ها و سوزن دوزیهای آن زمان تلقی می‌شد. با مطالعه تحلیلی متون تاریخی در عرصهء مبادلات کالاهای ایرانی از عهد هخامنشی تا صفویه پی می‌بریم که سوزن دوزیهای ایرانی بعنوان گرانبهاترین کالا از ایران به مغرب زمین برده می‌شد.

سوزن دوزیهای ایرانی از دیر باز تا کنون از تنوع و گستردگی خاصی برخوردار بوده است که در کمتر جایی این تنوع و گستردگی مشاهده می‌شود موقعیت خاص جغرافیایی و تاریخی ایران، هجوم اقوام مختلف به این سرزمین و اهمیت سوق الجیشی آن منجر به این تنوع و گونه گونی شده که امروز نیز ما شاهد بقایای ارزشمند آن می‌باشیم هر چند بعنوان هنری با پیشینه ء تاریخی کهن از آن یاد می‌شود اما آنچه امروز دردست ماست فقط بخشی اندک از آن هنر غنی است که در زمان خود بیانگر فرهنگ، هنر و قومیت ایرانیان بوده است.

ابریشم دوزی یکی از نمونه‌های سوزن دوزیهاست که در نقاط مختلف کشور وجود دارد .
ابریشم ماده‌ای است که کرم ابریشم از غده‌های خود بشکل نخ بسیار باریک ترشح می‌کند و با آن، لانهٔ بیضی شکلی برای خود می‌سازد که پیله نامیده می‌شود. پیله‌ها را به ترتیب مخصوصی گرم می‌کنند و بعد می‌ریسند تا ابریشم بدست آید که به آن افریشم و بریشم هم گفته شده ( به عربی ابریشم می‌گویند بکسر همزه و فتح سین).
ابریشم عبارت از یک لیف (رشته) پروتئینی است که در اثر انجماد مواد مترشحه از کرم بدست می‌آیداین لیف از دو فلامنت موازی که به وسیلۀ صمغ ابریشم به یکدیگر چسبیده اند به وجود آمده است.

در دورۀ صدر اسلام به علت منع مردم از تجملات ،استفاده از لباسهای ابریشمی منسوخ شده ولی استفاده از نخ‌های ابریشم برای دوختهای متنوع همچنان بقوت خود باقی بود.
قدیمی‌ترین نمونۀ گلدوزی ایرانی که هم اینک در موزۀ ایران باستان موجود است به دورۀ سلجوقی یعنی 451ه ق تعلق دارد. در این دوره ابریشم دوزی رونق فراوانی گرفت و این نکته از نمونه دوختها و پارچه‌هایی که در مجموعه‌های مختلف نگهداری می‌شود و ظرف سال‌های اخیر نیز مقداری از آن‌ها در شهر ری بدست آمده قابل اثبات می‌باشد.

نقوش مورد استفاده در ابریشم دوزی نامحدود بوده و می‌توان به نقوش حیوانی، انسانی، مینیاتوری، شکارگاهی، گرفت و گیر، فرهنگ عامه، گل و بوته، گل و مرغ، انواع 60 گانه بته جغه‌ها، نقوش هندسی، اسلیمی‌ها و گل‌های حاشیه‌ای اشاره کرد.از این دوخت بیشتر برای تابلوهای تزئینی، تزئینات البسه، روی کیف، رومیزی، روکرسی، پرده، سجاده، روی کفش، روتختی، ملحفه، کیسه‌های پول، جای شانه، جای قلم دان و غیره استفاده می‌شود.

منابع: گالری لیلیت – بیتوته – ویکی پدیا