تاریخچه چرمسازی در ایران به کرمانشاه برمیگردد.
بطور کلی می‌توان گفت چرمسازی هنری پر سابقه‌تر از ریسندگی و بافندگی است، اما رونق این هنر در بازار سنتی دیگر به شکل سابق نیست و نشانی از تبلور آن نمی بینیم.
روزگاری بازار سنتی شهر کرمانشاه مامن هنرمندان سراجی بود، “روزگاری” بله واژه‌ای که برای آنچه که داشته ایم و دیگر نیست به کار می‌بریم.
تاریخچه چرم سازی کرمانشاه
با توجه به اینکه منطقه کرمانشاه از دیرباز محل پرورش احشام و دامهای فراوان بوده است بنا به ضرورت دباغی رونق فراوان داشته است و این امر کرمانشاه را به یکی از منابع اصلی تولید و پخش چرم مرغوب در سراسر کشور مبدل کرده است.
اگر بخواهیم راجع به این هنر بنویسیم باید بگوییم که این هنر قبل‌تر از ریسندگی و بافندگی بوده است و به واقع جایی برای گفتگو و چانه زنی در مورد این سابقه باقی نمی‌گذارد.
فن و فنون آماده کردن پوست تاکنون تغییرات زیادی نکرده است همچنین فن چرم سازی از گذشته تا سده نوزدهم راکد بوده و در ایران هم تا زمانی که روش نوین در این زمینه آغاز نشده بود وضع به همین منوال بوده است.
ایرانیان در صنعت چرم سازی سرآمد و از همه استادترند و کرمانشاه نیز در این مقوله شانه به شانه پیشرو است.
هنر سراجی قبل‌تر از ریسندگی و بافندگی بوده است.
مراحل عمل آوری خام “چرم”
عمل آوری به 2 شیوه صورت می‌گیرد.
یکی از این روش‌ها برای آماده کردن پوست گوسفند و بز و روش دیگر برای آماده کردن پوست گاو است.
روش آماده کردن پوست گوسفند و بز از طریق زاج سفید و نمک صورت می‌گیرد و از آن با عنوان “چرم زاغی” یاد می‌شود.
و روش دیگر مختص آماده کردن پوست گاو است.
مراحل آماده سازی پوست
“خام را آب زدن”: در این مرحله که جزو مراحل اولیه است خام خشک را از روستاها و نواحی اطراف به دباغی آورده و بسته به میزان کلفتی و مقدار چربی پوست به مدت تقریبی 6 روز در آب خیس می‌کنند در ضمن ذکر این مورد ضروری است که چرم بومی را که از کشتارگاه می‌آورند، به آب نمی زنند.
آهک زدن و عورامکاری: گودال آهک خمره‌ای لعابی است که در زمین گذاشته و آن را “لوله کش” می‌نامند.
در این روش آهک را روی خام می‌پاشند و بر روی آن آب می‌ریزند بعد از چند روز خام را بیرون آورده و در اثر آهکی که با آن خیس خورده مواد اضافی مثل مو که بر روی پوست بوده به خوبی از پوست جدا می‌شود.
زمانی که خام را از خمره بیرون آورده آن را بر روی تیری آویزان می‌کنند و با یک کارد وﯾﮋه آن را “عورامکاری” می‌کنند و این کارد را با “سنگ عورام” مرتب تیز می‌کنند.
متورم کردن: مرحله سوم آماده کردن پوست، متورم کردن است در این روش پس از عورامکاری، خام را به خمره منتقل می‌کنند و بر روی ان آرد جو می‌پاشند و پس از آن بر روی آن آب می‌ریزند.
در این زمان عمل تخمیر صورت می‌گیرد و این مورد سبب متورم شدن پوست می‌شود و بدین ترتیب آهک‌های اضافه خنثی و گوشت‌های اضافی پوست به خوبی از آن جدا می‌شود.
البته این عمل که آن را “آردجو” می‌نامند در فصول مختلف دارای مدت زمانی مختص به خود است به عنوان مثال در فصل زمستان مدت زمان آن به 20 روز به طول می‌انجامد و در فصل تابستان به مدت 15 روز به طول می‌انجامد که این مدت زمان با احتساب دما در تابستان و زمستان محاسبه می‌شود.
در این مرحله بعد از آنکه پوست را از خمره بیرون می‌آورند آن را بر روی تیری عمودی گذاشته و خام را “داس” می‌کنند یعنی گوشت‌های اضافی آن را از پوست جدا کرده و این کار با چاقوی 2 دسته‌ای به نام “داس” انجام می‌گیرد.
نمک پاشیدن: در این مرحله پوست را که در آرد جو خوابیده شده، خارج کرده و پوست را در قدح می‌گذارند و روی هر پوستی به طور جداگانه نمک می‌پاشند و به مدت چند روز آن را در نمک می‌گذارند.
مازوکاری: زمانی که پوست برای مازوکاری آماده شده آن را در سیله قرار می‌دهند و روی هر پوست که درون سیله می‌گذارند گرد مازوی نرم و یا گرد پوست درخت اقاقیا می‌پاشند.
پوست را تا چند روز در درون گودال می‌گذارند و هر روز آن را پشت و رو می‌کنند و لگد می‌زنند.
کاشیکاری: بعد از مازوکاری پوستها را در آفتاب خشک می‌کنند و روی تخته‌ای که در زیر آن چهار پایه “کرسی” قرار می‌دهند، با سنگ پا پرداخت می‌کنند.
رنگ ریختن: برای رنگ کاری چرم از رنگ‌هایی مثل”گل ورز”، “جوهر گلی” و صابون سفید استفاده می‌کنند.
صیقلزنی: در این مرحله پایانی بار دیگر پوست را بر روی تخته پرداخت گذاشته و صیقل “مهره” پرداخت را با فشار روی آن می‌کشند در دباغی‌های بزرگ کاشیکاری، رنگ ریختن و صیقلزنی را هر سه چرمساز “چرمگر” انجام می‌دهد.
منابع: گالری لیلیت – بیتوته – ویکی پدیا
